علل بی نظمی درکلاس درس؛
علل وراهکارهای عملی برای درمان بی
نظمی؛علل و عوامل بی نظمی دانش آموزان را می‌توان به پنج دسته
تقسیم کرد : الف ) علل مربوط به دانش آموزان
(ویژگی های فردی آنان ) ؛ ب )
عوامل مربوط به معلم ؛ ج )
عوامل مربوط به فضای مدرسه ،
کلاس درس و کارکنان ستادی مدرسه ؛ د)
ویژگی های خانوادگی دانش آموزان ؛ و )
عوامل اجتماعی . نظم
و انضباط تعاریف متعددی دارد. عده ای کنترل رفتار فرا گیرند گان و تسلط بر عوامل
رفتاری آنان را انضباط می نامند . برخی دیگر معتقدند نظم و انضباط شامل هر نوع
سازماندهی در محیط مدرسه و کلاس است ، به
نحوی که سبب افزایش یاد گیری شود . صفوی ( 1383 ) می گوید« انضباط عبارت است از
اعمال قواعد و مقرراتی که یاد گیری از تسهیل می کند و اخلال در کلاس را به حداقل
کاهش می دهد (ص 266 ) . لو فرانسوا (1991 ) معتقد است " انضباط" به آن
دسته از اعمال معلم اطلاق می شود که مانع سر زدن رفتارهایی از دانش آموز است که فعالیت
کلاسی را مختل یا تهدید به اخلال می کنند(نقل از زمانی ، 1378) با وجود این ، بی نظمی یا بی انضباطی را می‌توان این
گونه تعریف کرد : انجام دادن
هر عمل یا رفتاری به وسیله ی دانش آموز که سازماندهی مدرسه و فعالیت های کلاس را
مختل یا تهدید به اخلال می کند. بروز رفتارهایی از دانش آموزان که انضباط کلاس را
مختل می کنند ، تنها به معلم و کلاس درس مربوط نیستند، بلکه همان طور که قبلا
گفته شد علل دیگری نظیر عوامل آموزشگاهی ، خانوادگی ، اجتماعی و... وجود دارند که
به طور مستقیم یا غیر مستقیم زمینه را برای بروز رفتار های مخرب دانش آموزان فراهم
می‌کنند . بنابراین ، برای
برقراری انضباط در کلاس درس و اداره ی آن ،
معلمان باید قبل از برقراری نظم
و انضباط اقدامات لازم را برای پیشگیری از رفتار های نامناسب دانش آموزان را به
کار گیرند ؛ زیرا پیشگیری مهم تر از در مان است . کانین ( 1970 ) در تحقیق خود که به
مقایسه ی رفتار معلمان در کلاس های دارای رفتارهایی نا مطلوب وكلاس‌های عادی
پرداخته است او می‌گوید : تفاوت این كلاس‌ها به نحوه‌ی پاسخ گویی معلمان به رفتار
نامطلوب دانش آموزان مربوط
نیست ، بلکه از اقدامات
پیشگیرانه ی آن ها نا شی می‌شود (نقل از کدیور 1382 ص 431 ) به هر حال بی نظمی های دانش آموزان در کلاس علل متعدد دارد : الف – علل
مربوط به دانش آموزان گاهی
علل بی نظمی در کلاس ناشی از خود دانش‌آموز است . برخی از این علت ها عبارت است از
: 1 )
ناراحتی های جسمی ، روحی و روانی ؛ 2 )
نداشتن علاقه و انگیزه ؛ 3 )
سر در گم بودن و بی اعتنایی به انتظارات معلم و قوانین و مقررات مدرسه و کلاس درس ؛ 4 )
نداشتن برنا مه ی مشخص مطالعه ؛ 5 )
کم خوابی و خستگی مفرط ؛ 6 )
انجام دادن تکالیف خود ؛ 7 )
تغذیه ی نا مناسب ؛ 8 ) نا
امیدی به آینده ؛ 9 )
استقلال طلبی و مقابله با اقتدار معلم . از بین
بردن یا کاهش عوامل بی نظمی ، در درجه ی اول مستلزم هم کاری و هماهنگی میان خانه و
مدرسه است ، و روشن است که معلمان و اولیای مدرسه به تنهایی و بدون همکاری والدین
کاری از پیش نخواهند برد . بنا براین ، در نظام آموزش و پرورش برای برقراری ار
تباط میان خانه و مدرسه نهاد مستقلی به نام انجمن اولیا و مربیان به وجود آمده است
که این نهاد در هر مدرسه ای برای آگا هی والدین از مراحل رشد فرزندان خود در سنین
متفاوت و آگاه کردن آن ها از این مسائل فعالیت می کند : توجه
والدین به وضعیت جسمی و روحی فرزندان خود ؛ ایجاد
شرایط ، موقعیت و امکانات
مورد نیاز برای پیشرفت تحصیلی فرزندان خود ؛ تشویق
ما دی و معنوی و تقویت اعتماد به نفس آن ها ؛ پذیرش
وضعیت خاص فرزندان خود و مقایسه نکردن آن ها با افراد دیگر؛ تبعیض
قایل نشدن بین آن ها ؛ تهیه
ی میز و صندلی ، اتاق مطالعه ، وسایل مورد نیاز ، رعایت سکوت هنگام مطالعه؛ کمک
به آن ها در تهیه و اجرای برنامه ی مطالعه ؛ تشویق
آن ها به ورزش و تفریحات سالم و تنظیم خواب و استراحت آن ها ؛ داشتن
برنامه ی تغذیه ی مناسب ،
کمک به آن ها در انتخاب دوستان مناسب ؛ آگاه
کردن فرزندان از وظایف خود در مدرسه و خانه ، رعایت حقوق معلمان و کمک به دوستان و
هم کلاسان خود ؛ و
در نهایت تشویق آن ها به رعایت نظم و انضباط در مدرسه و کلاس درس ، اغلب،
والدین علاقه مندند که بدانند در طول سال تحصیلی، درخصوص امور تحصیلی وحتی تر بیتی
فرزندان خود ، چه وظیفه ای به عهده دارند وچه کمک هایی سبب پیشرفت تحصیلی
فرزندانشان می شود . آگاهی از این مسائل، مستلزم ارتباط مستمر با مدرسه است . ب- علل
مربوط به معلم فقدان
آماد گی جسمی ، روحی و روانی
معلم ؛ 2
) نا مناسب بودن وضعیت ظا هری معلم ؛ 3
) نا آگاهی از روش های جدید تدریس و استفاده ی مکرر از روش های سنتی ؛ 4
) بی علاقه بودن به شغل معلمی ؛ 5
) نا توانی در برقراری ارتباط مطلوب با دانش آموزان ؛ 6
) رعایت نکردن عدالت آموزشی ( تبعیض بین دانش آموزان )؛ 7
) نا مناسب و نا رسا نا بودن صدا ی معلم؛ 8
) نداشتن طرح درس؛ 9) بی توجهی به نیاز های دانش آموزان؛ فعال بودن معلم و منفعل بودن دانش آموزان ؛ استفاده ی نا مناسب از تشویق و تنبیه؛ بی حـوصــلگی و نداشتن صــبر و بــر د بــاری و سعه ی صدر ؛ 13 ) بی نظمی معلم (نظیر دیر آمدن به کلاس و ترک زود هنگام
آن و... )؛ 14 ) تسلط نداشتن به موضوع مورد یاد گیری؛ 15 ) نداشتن رو حیه ی انتقاد پذیری و خود داری از پاسخ گویی
به سوال های دانش آموزان؛ 16 ) مبهم بودن انتظارات و توقعات معلم از دانش آموزان ؛ 17 ) بروز رفتار ها و حر کات نا مناسب معلم در کلاس؛ 18) تحقیر و تمسخر دانش آموزان؛ 19 ) بی توجهی به مسائل ومشکلات دانش آموزان؛ 20 ) نا آگا هی از روش های اصلاح و تغییر رفتار . علاوه
براین ها ، شخصیت معلم نیز ممکن است نقش عمده ای در بی نظمی ویا برقراری نظم و
انضباط کلاس داشته باشد . چنانچه برخی از روان شنا سان معتقدند ، در جایی که دانش
آموزان معلم خود را از صمیم قلب دوست دارند ، بی
انضباطی وجود نخواهد داشت . ج) علل مربوط به کلاس درس وضعیت
فیزیکی کلاس ، نظافت و
پاکیزگی ، برخودداری از نور وهوای مناسب ، میزو صندلی راحــت و کــا فــی ، تخته و
وسایل سرمایشــی یا گرمایشی مناسب نقش انکارناپذیری در ایجاد نظم و انضباط کلاس
دارند . مارلند ( 1975 ) در اهمیت محیط کلاس می گوید : تاثــیر فــیزیکــی کــلاس
می تواند کمک یا مانعی در آموزش باشد و بخشی از هنر کلاس داری استفاده ی مناسب از
فضای کلاس است ( نقل از زما نی ، 1378
) . در کلاسی که وسایل گر مایشی
یا سرمایشی مناسب نداشته نباشد ، دانش آموزان به دلیل گرمای زیاد و یا سرمای بیش
از اندازه نمی توانند راحت بنشینند . از این رو ، مجبور می شوند دست به اعمالی
بزنند که نظم کلاس را مختل کند . علاوه بر عوامل مربوط به کلا س درس ، می توان به
علل مربوط به مدیریت مدرسه ( کارکنان اداری مدرسه ) و محیط مدرسه اشاره کرد .
تعویض مکرر برنامه ی کلا سی ، بر خورد نا مناسب دست اندر کاران ستادی مدرسه با
دانش آموزان ، یکنواخت بودن بر نا مه های صبحگاهی یا عصر گاهی مدرسه ، بــی
تــوجهــی به خواســته ها و انتــظارات مــعقــول دانش
آموزان ، کمبود امکانات ورزشی و نامناسب بودن فضای مدرسه و.... شرایط و موقعیت را
برای بــروز رفـتار های نا مطلـوب دانـش آمـوزان فراهـم می کند. د ) علل
مربوط به خانواده صاحب نظران روان شنا سی و علوم تر بیتی یکی
از مهمترین نهاد های موثر در تر بیت و رفتار آدمی را سازمان خا نواده می
دانند؛زیرا محیط خا نواده اولین و بادوام ترین عامل در تکوین شخصیت کودکان و
نوجوانان و زمینه ساز رشد جسمانی ، اخـلاقــــی ، عقلا نی و عاطفی آنان است . بنا
براین ، دانش آموزان ابتـدا راه و رســم زندگــی و رفتــار های مطــلوب و نا مطلوب
را با تقلید از رفتار والدین خود
فرا می گیرند و آنچه را در خا نواده یاد می گیرند در مدرسه بروز می دهند .
اختلافات و کشمکش های مکرر والدین ، بی نظمی در خا نواده ، و... تا ثیر نا مطلوبی
بر رفتار های دانش آموزان دارد. این عوامل زمینه ی لازم را برای بروز رفتارهای
مخرب دانش آموزان در کلاس درس فراهم می کنندو بدین طریق نظم و انضباط کلاس درس را
به هم می زنند . و)
علل مربوط به عوامل اجتماعی هر چند
عوامل اجتماعی به طور مستقیم در ایجاد نظم و انضباط و یا بی نظمی دانش آموزان
تاثیر ندارند ، اما به طور غیر مستقیم تاثیر
شــگرفی بر رفتــار های دانش آموزان دارند. این تاثیرات را می تـوان در شکل های
گوناگون چون؛ محتوای موضوعات درسی، هنجار
ها ، قواعد و الگو های رفتاری افراد ، نگرش ها و عقاید دانش آموزان ، سرعت تغییرات
زیاد و فشار های متعدد اجتماعی و امثال آن ها مطالعه کرد. عواملی چون بیکاری تحصیل
کرده ها ، نگرش منفی مردم به تحصیل و... موجب یاس و نا امیدی دانش آموزان می شود و
زمینه را برای بروز رفتار های نا مناسب آنان فراهم می کند . راهنمای تدریس . تهران :
انتشارات عابد سید حشمت الله مرتضوی زاده